Okres jesienno-zimowy to czas częstych zachorowań na infekcje wirusowe. Przeziębienie i grypa szaleją w tym okresie najbardziej. Sprzyjają temu niskie temperatury i obniżona odporność. Są to choroby zakaźne i łatwo przenoszą się między ludźmi. Pomagamy sobie stosując leki. Ale czy zawsze znamy ich działanie, skutki uboczne i ryzyko ich stosowania przy innych chorobach?
Jednym z najpopularniejszych leków, po które sięgamy, gdy poczujemy pierwsze objawy zbliżającej się infekcji, jest popularna aspiryna. Jest to nazwa potoczna wszystkich leków zawierających w swoim składzie kwas acetylosalicylowy. Jest to pochodna kwasu salicylowego zawartego w korze wierzby, uzyskana na drodze przemian chemicznych. Kwas acetylosalicylowy należy do grupy NLPZ (niesterydowych leków przeciwzapalnych) i jak one wszystkie jest inhibitorem cyklooksygenazy. Co to oznacza? W każdej komórce naszego organizmu przez cały czas zachodzą procesy chemiczne. Jeśli otaczająca ją błona komórkowa zostanie uszkodzona (np. przez wirusy lub toksyny bakteryjne), uwalnia się jeden z nienasyconych kwasów tłuszczowych – kwas arachidonowy. Za pomocą enzymu cyklooksygenazy jest on przekształcany w prostaglandyny. Alarmują one organizm o zniszczeniach w komórkach, czego sygnałem jest ból, gorączka i powstanie stanu zapalnego. Kwas acetylosalicylowy potrafi zahamować proces wydzielania cyklooksygenazy i tym samym zatrzymać uwalnianie prostaglandyn. Dlatego właśnie jest doskonałym środkiem przeciwzapalnym i przeciwbólowym.
Aspiryna ma również inne dobroczynne działanie - zmniejsza krzepliwość krwi i tym samym zapobiega zatorom, zawałom i udarom mózgu. Gdy dochodzi do aktywacji płytek krwi, których zadaniem jest naprawa wszelkich uszkodzeń naczyń krwionośnych uwalnia się związek podobny budową chemiczną do prostaglandyn. Jest nim tromboksan, który rozpoczyna proces krzepnięcia. Do syntezy tromboksanu dochodzi również w wyniku przemiany kwasu arachidonowego pod wpływem cyklooksygenazy. Kwas acetylosalicylowy, hamując jej aktywność, nie dopuszcza do zbyt szybkiego procesu krzepnięcia krwi.
Niestety nie ma leków idealnych. Aspiryna oprócz szerokiego działania leczniczego ma również skutki uboczne. Może wywoływać niebezpieczne uszkodzenia błony śluzowej żołądka i dwunastnicy, prowadzące do choroby wrzodowej. Technologia farmaceutyczna radzi sobie z tym dodając do form musujących substancje buforujące. Dzięki nim pH soku żołądkowego nie spada tak drastycznie, co zmniejsza działanie uboczne kwasu na śluzówkę. Kwas acetylosalicylowy stosowany przeciwzakrzepowo przez dłuższy czas jest produkowany w formie tabletek powlekanych, rozpuszczalnych dopiero w jelicie. Mimo tych zabezpieczeń aspirynę należy ostrożnie stosować u osób z czynną chorobą żołądka i dwunastnicy.
Aspiryny nie powinny stosować osoby cierpiące na astmę, ponieważ może to spowodować atak „astmy aspirynowej”, czyli znacznego nasilenia duszności. Bezwzględnie nie należy stosować leku u dzieci poniżej 12 roku życia. U maluchów może to spowodować groźny dla życia zespół Reya, charakteryzujący się między innymi obrzękiem krtani.
Osoby przyjmujące kwas acetylosalicylowy powinny zrezygnować z tego przed planowanymi operacjami i ekstrakcją zębów. Bezpieczny czas to 8-10 dni. Tak długo żyje trombocyt (płytka krwi) i tak długo działa na niego aspiryna. Ma ona również wpływ na działanie innych przyjmowanych leków. Może nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych, przeciwcukrzycowych i osłabiać działanie tabletek antykoncepcyjnych.
Innymi skutecznymi i coraz bardziej popularnymi lekami przeciwbólowymi, przeciwgorączkowymi i przeciwzapalnymi są ibuprofen i naproksen. Ich działanie jest silniejsze od aspiryny. Wchodzą one również w skład leków przeciwko przeziębieniu i grypie, ale również dzięki sile działania z powodzeniem stosowane są w chorobach reumatycznych. Działania uboczne są podobne jak w przypadku aspiryny. Dodatkowo ich przewlekłe stosowanie może wpływać negatywnie na układ krwiotwórczy. Silniejsze jest także działanie uszkadzające błonę śluzową żołądka i dwunastnicy. Dlatego przy długotrwałym lub częstym stosowaniu tych leków należy zadbać o ochronę śluzówki przewodu pokarmowego. Z pomocą przyjdą popularne inhibitory pompy protonowej takie jak omeprazol czy pantoprazol najczęściej polecane prze farmaceutów i lekarzy.
Wiele dostępnych na rynku aptecznym leków przeciwgrypowych zawiera w swym składzie paracetamol. Jest to lek o działaniu przeciwbólowym przeciwgorączkowym. Nie wykazuje działania przeciwzapalnego. Nie zaburza również procesu krzepnięcia krwi. Często łączony jest z innymi składnikami takimi jak: kodeina, kofeina (nasilają działanie paracetamoluw), witamina C, pseudoefedryna, fenylefryna (działają obkurczająco na naczynia krwionośne i zmniejszają dolegliowości związane z katarem).Ostatnio stosuje się połączenie paracetamolu z NLPZ (ibuprofen) lub z lekami opioidowymi (tramadol). Leki te są pomcne w leczeniu silniejszych dolegliwości bólowych. Leki z paracetamolem i z tramadolem są dostępne tylko na receptę.